Dolegliwości bólowe i jak im przeciwdziałać

Według optymistycznych statystyk ponad 40% bóli pleców Europejczyków ma niezdiagnozowaną przyczynę. Według mniej optymistycznych aż 80 % bóli pozostaje bez diagnozy medycznej. Odpowiedź na temat przyczyny bólu może znajdować się tuż pod naszymi palcami, w tkance łącznej zwanej powięzią. Jednakże ta możliwość podczas diagnozy jest bardzo często pomijana przez lekarzy, ponieważ wiele pokoleń studentów medycyny skrupulatnie ignorowało tą tkankę, zajmując się mięśniami, kośćmi i narządami. Uważano, że kości są ramą człowieka, mięśnie systemem napędowym, a powięź tylko nic nie znaczącym wypełniaczem. Tkanka ta, choć teraz znacznie bardziej doceniania, wciąż jeszcze nie jest dokładnie zbadana. Dopiero w 2007 roku odbył się pierwszy międzynarodowy Kongres Badania Powięzi (Fascia Research Congress) w Harvard Medical School. Dało to początek większemu zainteresowaniu powięzią, która jest tkanką odgrywającą znaczącą rolę w każdym ruchu jaki wykonujemy, jak i w każdym urazie, którego doświadczamy. 

Powięź zbudowana jest w głównie z włókien kolagenowych i elastynowych, ale również z komórek zbliżonych do mięśni gładkich – miofibroblastów, umożliwiających jej (tak jak i mięśniom) kurczenie się. Powięź rozciąga się pod skórą, jak i okala każdy mięsień, ścięgno, kość, nerw i naczynie krwionośne w naszym ciele, przedostając się do narządów i okalając je. Jest jak wielka, nieskończona sieć. Każda część ludzkiego ciała jest otoczona powięzią. Jesteśmy chronieni przez powięź, połączeni wewnątrz ciała przez powięź i zachowujemy właściwą postawę ciała dzięki napiętej powięzi.

Ale jaka właściwie jest funkcja powięzi w naszym ciele? Powięź owija się wokół każdego z poszczególnych elementów wewnątrz naszego ciała, podtrzymując je, oddzielając i pozwalając im na swobodne ślizganie się względem siebie zgodnie z każdym naszym ruchem. Jest elastyczna, silna, śliska i mokra. Tworzy otoczkę wokół każdego mięśnia, ścięgna, stawu, a że jest bardziej wytrzymała, to ochrania go - działa jak anatomiczny hamulec bezpieczeństwa i sprawia, że jest on odporniejszy na urazy. Łączy nasze narządy z żebrami i mięśniami, a kości w jeden szkielet. Ta niesamowita konstrukcja tworzy mobilną, elastyczną i sprężystą jednostkę ciała.

Wyobraź sobie, że jesteś ubrany w koszulkę. Teraz złap mocno z lewej strony za dół koszulki i pociągnij za nią. Cała koszulka napnie się i przesunie– zarówno część na twoim karku, plecach, ramionach, jak i z przodu ciała. Tak właśnie dzieje się z powięzią, która też okala nasze ciało, jak dopasowany kombinezon. Siedząc przez wiele godzin przed komputerem, telewizorem w tej samej pozycji czy wykonując wysiłkową pracę z często powtarzanymi ruchami napinamy wiele razy naszą powięź tak, jak tą koszulkę. Przy takim trybie życia powięź nie będzie wyglądała, ani działała zbyt dobrze. Ale na szczęście powięź ma większe zdolności regeneracji niż koszulka. 

Powięź w stanie zdrowym jest gładka, elastyczna, łatwo się ślizga, co pozwala poruszać się w zakresie fizjologicznej ruchomości w każdym kierunku. Niestety, jest bardzo mało prawdopodobne, że z biegiem lat powięź zachowa swoją optymalną elastyczność, kształt i strukturę. Brak zmiennej aktywności ruchowej cementuje na danym obszarze niegdyś sprężyste włókna. Chroniczny stres powoduje, że włókna zagęszczają się, by chronić tkanki, które otaczają. Zła postawa, brak elastyczności, często powtarzalne ruchy kształtują powięź w pewne głęboko zakorzenione wzorce, często nasilając dyskomfort i dolegliwości bólowe. Pooperacyjne zrosty tworzą ciągi zablokowanych i uszkodzonych włókien, których ciężko się pozbyć. W dużej mierze regularnie pogłębiamy własne dolegliwości bólowe i sztywność ruchową poprzez niewłaściwe postawy, jakie przyjmujemy wielokrotnie podczas każdego dnia i nocy. Jednak możemy sobie pomagać zmniejszać dolegliwości bólowe. Przyjmowanie prawidłowej postawy, nie tylko podczas pracy zawodowej, ale także w trakcie czynności dnia codziennego, takich jak: mycie naczyń, prasowanie, sprzątanie podłogi czy wyjmowanie zakupów z bagażnika samochodu, powinno być ciągle korygowane w celu zapobiegania nagłym urazom oraz długotrwałym przeciążeniom powodującym trwałe zwyrodnienia.

Jak więc można dbać o własną powięź?

- bądź świadom własnego ciała i swojej postawy: świadomie siedź – zaobserwuj, jaką przyjmujesz pozycję podczas siedzenia przed komputerem, telewizorem, podczas pracy, jazdy samochodem – czy masz wyprostowane plecy, cofniętą głowę, rozluźnione barki, a ramiona i nogi są ułożone pod kątem 90 stopni? Czy wręcz przeciwnie – jesteś zgarbiony z głową wyciągniętą do przodu, napiętą obręczą barkową lub zapadasz się w fotel. Zwróć uwagę, jak chodzisz – czy twój chód jest płynny i swobodny, czy spięty.

- zadbaj o wygodny i zdrowy sen: przyjrzyj się swoim pozycjom podczas snu, a także jakości swojego materaca i poduszki.

Powięź w ciele człowieka

Wiele pokoleń lekarzy, fizjoterapeutów i generalnie rzecz ujmując przedstawicieli zawodów medycznych uczyło się anatomii i fizjologii człowieka w zasadzie z pominięciem powięzi. Powięź była traktowana głównie jako element wypełniający, podtrzymujący czy okrywający inne struktury, a przez to była regularnie usuwana, by odsłonić poszczególne mięśnie, ścięgna, kości, narządy. I w ten sposób dzielono ludzkie ciało na osobne elementy przykładając mniejsze znaczenie ich wzajemnemu oddziaływaniu. Zaczęło się to zmieniać w ciągu mniej więcej ostatnich 10 lat, kiedy to zaczęto dokładniej przyglądać się powięzi i jej roli w organizmie człowieka. 

Pasjonat ludzkiego ciała Thomas Myers, który postanowił przyjrzeć się mu głębiej poprowadził skalpel podczas sekcji zwłok wzdłuż połączeń pomiędzy mięśniami, a nie, jak do tej pory w poprzek, odkrywając w ten sposób silne połączenie między mięśniami, ciągnące się na długich obszarach wzdłuż ciała, wpływające na ich ustawienie względem siebie. Te długie taśmy mięśniowo-powięziowe nazwano Taśmami Anatomicznymi. W dalszych latach badań powięzi odkryto, że tkanka ta ma kontakt z każdą częścią naszego ciała, łączy wszystko w jedną całość, umożliwia płynność ruchów, wspiera działanie i regenerację poszczególnych części naszego ciała, przekazuje bodźce, uczestniczy w procesie detoksykacji. Ale czym w zasadzie jest powięź?

Powięź jest tkanką łączną, elastyczną błoną, zbudowaną głównie z włókien kolagenowych i elastynowych oraz miofibroblastów, posiadających zdolność kurczenia się (zbliżonych do komórek mięśniowych gładkich), która otacza większość tkanek w ciele i łączy je ze sobą niczym nieskończona sieć. Włókna kolagenowe zbudowane są z tropokolagenu tworzącego potrójną helisę i mającego postać mikroskopijnych rurek o długości 260 nm i szerokości 1,5 nm. Powięź posiada również niezwykłe właściwości przyciągania cząsteczek wody, które przyklejają się do niej w sposób uporządkowany, trochę jak rusztowanie wokół budynku. Cecha ta umożliwia dużą płynność w powięzi, co jest nieodzowne zarówno do swobodnego ruchu i ślizgania się (np. pomiędzy grupami mięśni lub pomiędzy organami), jak również dla efektywnej komunikacji międzykomórkowej. Stopień płynności w powięzi jest uzależniony od ruchu ciała i nawodnienia. 

Powięź to nie tylko plastikowe opakowanie. Powięź może się kurczyć, reagować i mieć wpływ na sposób poruszania się. To nasz najbogatszy organ zmysłu. Posiada zdolność do kurczenia się niezależnie od mięśni, które otacza i reaguje na stres bez naszego świadomego polecenia. Oznacza to, że powięź wpływa na nasz ruch, poprawiając go lub pogarszając, czym może nasilać dolegliwości bólowe. Dodatkowo powięź podskórna ma zdolność magazynowania tłuszczu (w tkance tłuszczowej są przechowywane cytokiny – białka biorące udział w odpowiedzi odpornościowej organizmu), chroni nasze ciało przed infekcjami, urazami, nadmiernymi bodźcami (w tym silnym uciskiem), pomaga ciału zachować odpowiednia temperaturę, ale także jest to organ wewnątrzwydzielniczy. Bierze udział w wydzielaniu hormonu, takiego jak leptyna, odgrywającego rolę w regulacji pobierania pokarmu i gospodarki energetycznej organizmu oraz rezystyny​​, która może wyzwalać insulinooporność komórek.

Struktura powięzi jest uzależniona od jej użycia. Cechą charakterystyczną tkanki łącznej (powięzi) jest jej plastyczność. Pod wpływem czynnika mechanicznego tworzą się nowe połączenia włókien kolagenowych (zgodnie z kierunkiem działania sił) i zmianie ulega cała struktura. W praktyce możemy zaobserwować to jako skrócenie lub wydłużenie poszczególnych mięśni, grup mięśniowych lub większych obszarów oraz tworzenia wzorców kompensacyjnych. Włókna kolagenowe ukierunkowują się względem nacisku i strukturalnych obciążeń spowodowanych przez stanie, chodzenie, siedzenie, itd. Pod wpływem urazu czy przeciążenia może dojść do nadmiernych napięć w obrębie układu mięśniowo-powięziowego. Nadmiernie napięta powięź ma ograniczoną ruchomość względem mięśnia i często miejsce to jest tkliwe i bolesne.